بن علی رفت، علی ماند و حوضش

سید ابراهیم نبوی
سقوط دولت لبنان و سقوط حکومت تونس در مورد بسیاری از کشورها که با بحران عدم کارآمدی مواجهند زنگ خطرست

زین العابدین بن علی پس از یک درگیری نه چندان طولانی از تونس رفت. گفته شده است فرانسه به او پناه نداد و ناچار به سوی کشوری در حاشیه خلیج فارس رفت. نخست وزیر تونس که جانشین رئیس جمهور شده است، بلافاصله با اعتراض مردم مواجه شد و از او خواسته اند که استعفا دهد.


طبیعتا جامعه ایرانی به دلیل اینکه حکومت ایران بیش از یک سال است که جمعیت کثیری از مردم را به زندان انداخته، با اعتراضات میلیونی مواجه بوده و تا مرز سقوط پیش رفت و با اعمال خشونتی سنگین، هنوز هم نتوانسته است، بر ناآرامی ها غلبه کند، با این سووال مواجه است که چرا تغییر حکومت در تونس با این سرعت اتفاق افتاد، اما امکان تغییرات در ایران با همه اتفاقات رخ یافته هنوز فراهم نشده است.


دادن یک نظر مبتنی بر اطلاعات اولیه از سوی کسی که کارشناس مسائل آفریقا و یا بطور خاص تونس نیست، کاری دشوار است و حتی اگر نظری هم داده می شود، هیچ قطعیتی برای تائید آن وجود ندارد. از همین رو این نوشته را تنها به معنای آغاز یک گفتگو برای شناختن وضع تونس و مقایسه وضع خودمان با آن انجام می دهم.


شباهت ها


اول، زین العابدین بن علی، جانشین حبیب بورقیبه یکی از بزرگترین رهبران آفریقا بود. او 23 سال به عنوان رئیس جمهور حکومت کرد و در انتخابات 2009 با 63 درصد آرا به عنوان رئیس جمهور انتخاب شد. آیت الله علی خامنه ای، جانشین آیت الله خمینی یکی از بزرگترین رهبران سیاسی آسیا و جهان اسلام است. او 22 سال قبل به عنوان رهبر برسر کار آمد و در آخرین انتخاباتی که در سال 2009 رخ داد، رئیس جمهور منتخب او محمود احمدی نژاد با 63 درصد آرا در یک کودتای انتخاباتی برای بار دوم قدرت را به دست گرفت.


دوم، تونس یک کشور با جمعیت مسلمان ولی اهل سنت است، چهار دانشمند بزرگ تونسی ایرانی تبار هستند و تعداد زیادی از خیابانهای تونس به نام بزرگان فرهنگ ایران مانند حافظ و مولوی و خیام و ابن سینا و رازی و فارابی نامگذاری شده است. تونس نیز مانند ایران با حمله نظامی مسلمانان به دین اسلام درآمد، اما حکومت تونس یک حکومت لائیک و غیر دینی است. ایران یک کشور مسلمان شیعه است و سیستم آن جمهوری اسلامی است. قوانین دینی در ایران رعایت می شود.


تفاوت ها


اول، حکومت زین العابدین بن علی، اگرچه حکومتی استبدادی بود، ولی ماهیتا حکومتی غربگرا بشمار می آمد و حتی در ماههای اخیر، در کابینه فرانسه میان کمک نظامی و امنیتی به این کشور یا مخالفت با روشهای استبدادی آن، اختلاف وجود داشت. یکی از مهم ترین تفاوت های حکومت تونس و ایران، در این بود که فشارهای جهانی بر حکومت تونس موثر بود و در دوران اعمال جنایت و خشونت علیه مردم، دولتهای جهان و سازمان ملل به حکومت تونس فشار آوردند و از جنبش مردم تونس علیه حکومت حمایت کردند. حکومت ایران علیرغم فشارهای جهانی هرگز در مقابل فشارهای جهانی برای کاهش خشونت علیه مردم و یا رعایت حقوق بشر کوتاه نیامد و حتی با بسیاری از دولتها دچار تیرگی روابط شد.


دوم، مساحت تونس یک دهم ایران، جمعیت این کشور یک هفتم ایران یعنی ده میلیون نفر است. 65 درصد جمعیت هفتاد و پنج میلیونی ایران در شهرهای بزرگ زندگی می کنند.


سوم، تعداد نشریات در تونس محدود است، دانشگاه تونس پنجاه سال قبل ساخته شده، تلویزیون تونس نیز در سال 1996 ایجاد شده و دو شبکه عربی زبان دارد. در ایران تعداد نشریات از صد سال قبل وجود داشته و سابقه طولانی مطبوعات وجود دارد، دانشگاه در ایران هشتاد سال سابقه دارد و بیش از ده میلیون طبقه متوسط تحصیلکرده در ایران وجود دارد، تلویزیون در ایران در سال 1335 وجود دارد، و در حال حاضر حداقل هشت شبکه فارسی و چند شبکه غیر فارسی حکومتی در داخل، و حدود چهل شبکه تلویزیونی فارسی بیرون از ایران وجود دارد.


چهارم، دولت تونس از مدتها با مشکل عدم کارآمدی مواجه است و از چند ماه قبل به دلیل بیکاری فراوان، مشکل مسکن و اشتغال و گرانی، به شورش علیه دولت دامن زده شده است. اعتراضات علیه حکومت آرام بوده و 80 نفر در طول اعتراضات آرام مردم که در هفته گذشته بسرعت به خشونت کشیده شد کشته شدند. تک تیراندازها عامل اصلی کشتار مردم بودند. بزرگترین جمعیت معترضان علیه دولت تونس جمعیتی حدود هشت هزار نفر بود. در ایران مشکل اصلی مردم با تقلب انتخاباتی آغاز شد، اما دلیل آن ناکارآمدی دولت بود، مشکل بیکاری، مسکن و اشتغال و گرانی به همین شکل در ایران هم وجود دارد، اما جنبش بزرگتر یک جنبش سیاسی است. در اعتراضات علیه حکومت ایران حداقل چهار بار در یک سال و نیم گذشته جمعیت بالاتر از دو میلیون نفر به خیابان رفته و بین 80 تا صد نفر از مردم کشته و بیش از 5000 نفر زندانی شدند.


پنجم، سیستم سیاسی تونس یک سیستم ساده جمهوری است که یک پارلمان در کنار رئیس جمهور، نخست وزیر با 25 وزارتخانه قرار دارد. سیستم سیاسی ایران، سیستمی پیچیده است، سه قوه مجریه و مجلس و قوه قضائیه زیر نظر یک رهبر قرار دارند، مجلس خبرگان و شورای نگهبان و مجمع تشخیص مصلحت نظام نیز این سه قوه را کنترل می کند.


ششم، در تونس پس از گسترش نارضایتی ها، رئیس جمهور در مرحله اول، وزیر کشور را به عنوان عامل کشتار برکنار کرد، بعد از مدتی کابینه را منحل کرد و قول داد در انتخابات بعدی 2014 شرکت نکند، بخاطر اعمال خشونت از مردم عذرخواهی کرد، سپس خانواده اش از کشور خارج شدند، آنگاه خودش از کشور فرار کرد و کشور را به دست نخست وزیر داد. در ایران، پس از اعتراض مردم به تقلب های انتخاباتی، رهبر ابتدا رقبای انتخاباتی را از قدرت برکنار کرد، خودش دستور اعمال خشونت را داد و از اعمال کنندگان خشونت حمایت کرد، در مقابل اعتراض مجلس به آنان دستور سکوت داد، اعلام کرد که مخالفان حق شرکت در انتخابات بعدی را هم ندارند.


هفتم، دولت تونس از حکومت دینی برای توجیه رفتارهای خود براساس توجیهات دینی استفاده نمی کند. دولت ایران مخالفانش را دشمنان خدا و پیامبر می نامد و آنان را به عنوان محارب محسوب می کند. درآمد اصلی تونس از کشاورزی، توریسم، معادن و نفت و گاز است. تونس حتی عضو اوپک هم نیست و نفت در اقتصاد تونس تاثیر مهمی ندارد. در ایران درآمد اصلی کشور از محل فروش نفت و گاز تامین می شود، به همین دلیل هر گونه ناکارآمدی هر دولتی تا سالها بخاطر وجود نفت پنهان می ماند و اگر دولتی ناکارآمد باشد، فقط نفت بیشتری را تلف می کند.


هشتم، در تونس آزادی های اجتماعی بطور عادی وجود داشت و به همین دلیل امکان اعتراض و تاثیر اعتراض فراوان تر از ایران بود. در ایران نبودن آزادی های اجتماعی خود یکی از موضوعات اعتراض علیه حکومت بود و هست.


حکومت زین العابدین علی، مانند حکومت الجزایر و ایران، دچار بحران ناکارآمدی است، اگرچه این شانس را ندارد که از منابع عظیم نفتی الجزایر یا ایران استفاده کند و به همین دلیل ناکارآمدی آن بسرعت در سفره نفتی مردم منعکس می شود. اما به نظر می رسد که سقوط دولت لبنان از یک سو، و سقوط حکومت تونس از سوی دیگر، در مورد بسیاری از کشورهای عربی و اسلامی و آفریقایی که با بحران عدم کارآمدی مواجهند زنگ خطری باشد. این زنگ خطر همزمان با اجرای طرح هدفمند یارانه ها باید در گوش های مسوولان حکومت ایران هم به صدا درآمده باشد.
منبع جرس